We hebben het vaak over de toonhoogte en dat een piano niet “op de juiste toonhoogte staat”. Maar wat bedoelen we daarmee?
De toonhoogte wordt bepaald door de frequentie van de A rechts van de centrale C. In principe is deze 440 Hz. Aan de hand van deze toon wordt de rest van de piano gestemd.
Wat is het nadeel van een lagere toonhoogte?
Als je mee wilt spelen met een cd (zit vaak bij beginnersmethodes) of met Yutube dan kloppen de toonhoogtes niet en kan het behoorlijk akelig gaan klinken. Ook als je samen wilt spelen met een ander instrument wordt het lastig. Een viool, cello of gitaar kun je nog wel aanpassen aan de piano maar blaasinstrumenten laten zich meestal niet zo ver ontstemmen. Mocht u dus een oude piano willen kopen, bedenk dan goed wat u er mee wilt gaan doen. Een lagere toonhoogte is niet altijd meer op te krikken zonder ernstige problemen zoals snaarbreuk.
Soms is het onvermijdelijk dat er een snaar breekt. Bij het verhogen van de spanning bij het stemmen kan het gebeuren dat de snaar knapt bijvoorbeeld. Daarom adviseer ik bij oude piano’s die op een lagere toonhoogte staan de toonhoogte niet te verhogen. Maar waarom eigenlijk? Als er een snaar breekt: gewoon vervangen, en klaar. Toch? Helaas, zo simpel is het niet. Er kleven wat nadelen aan een nieuwe snaar.
Een nieuwe snaar ontstemt nog lange tijd. Het duurt lang voor hij op de juiste spanning blijft staan. Normaal gesproken moet een snaar 10 tot 20 keer gestemd worden voordat hij op toon blijft. En hoe vaak komt de stemmer? Juist, geen 10 keer per jaar. Om het proces te versnellen stem ik de nieuwe snaar de eerste keer vaak een halve toon te hoog.
Een nieuwe snaar klinkt totaal anders dus hij valt erg op tijdens het spelen. En dat blijft jaren/altijd zo.
Als er 1 snaar van een toon met meerdere snaren breekt dan krijg je een nieuwe snaar samen met een oude snaar. Dat mengt heel slecht en klinkt vreselijk dus moeten eigenlijk beide snaren vervangen worden.
En tenslotte: snaren kosten geld. Materiaalprijs loopt uiteen van 25 tot 40 euro (afhankelijk van de dikt) en dan komt daar nog het maakloon bij en dan hebben we het nog niet eens over het bijstemmen van de nieuwe snaar. Dus bij 5 gebroken snaar zitten we al snel op 200 euro en dat overtreft meestal al de waarde van het instrument.
De toonhoogte is normaal gesproken 440 Hz. Daarmee bedoelen we dat de a rechts van de centrale c een frequentie heeft van 440 Hertz. Dit is internationaal (sinds 1939) zo afgesproken. Hier wordt wel eens een beetje van af geweken, meestal naar boven. Moderne symfonieorkesten spelen soms op een a van 442 Hz.
Het kan gebeuren dat de toonhoogte van uw piano gezakt is. De oorzaak is meestal dat de piano langere tijd niet gestemd is, en dan hebben we het over meerdere jaren. Het verhogen van de toonhoogte is wel mogelijk maar er zijn wel een aantal risico’s aan verbonden.
Het grootste risico is het breken van snaren. Zeker bij de wat oudere instrumenten is dit risico tamelijk groot. Als er een snaar breekt kan deze natuurlijk vervangen worden, echter heeft dat een paar vervelende consequenties: 1. Hij kost geld (30 tot 40 euro per snaar plus opzetkosten). Als er een paar snaren breken overtreffen de kosten al gauw de waarde van de piano. 2. Een nieuwe snaar klinkt totaal anders dan de oude snaar. 3. De nieuwe snaar is nog jaren aan ontstemming onderhevig voordat hij stabiel blijft in toonhoogte.
Soms zijn er 2 stembeurten nodig om de piano op de hogere toonhoogte te krijgen en te houden.
Als de stempennen al niet zo stevig meer in het stemblok zitten (wat vaak het geval is bij oude piano’s) dan zal een hogere frequentie (lees: meer trekkracht op de stempen) leiden tot een snellere ontstemming.
Een silent system is een module die in de piano is ingebouwd (of naderhand kan worden) die er voor zorgt dat u kunt spelen zonder geluid te maken. Simpel gezegd werkt het als volgt: als het systeem is inschakelt wordt er een balk tussen de hamerstelen en de snaren geschoven zodat de hamers de snaren niet meer raken en worden de sensors die zich onder de toetsen bevinden geactiveert. U plugt uw koptelefoon in het versterkerkastje dat zich onder het toetsenbord bevindt en u kunt genieten van een prachtig pianogeluid, zoiets als een Steinway concertvleugel. Voordelen: buren horen niets, mooi geluid, echt pianogevoel tijdens de aanslag. Nadeel kan zijn dat u het ‘echte’ pianogeluid mist en er hangt een behoorlijk prijskaartje aan het systeem (ca. 2000,- euro). Sommige merken verkopen piano’s waarbij het van te voren is ingebouwd (Yamaha, Seiler en nog een paar). Naderhand inbouwen kan in veel gevallen ook. Ook bestaat het systeem voor vleugels.
Een moderator, ook wel studiepedaal genoemd, is bedoeld om de klank van de piano extreem te dempen. Om dit te bereiken wordt er door een pedaal in te drukken of een handel over te halen een lap vilt tussen de hamers en de snaren geschoven. Het geluid klinkt nu zeer gedempt. Het speelt niet zo heel erg prettig maar om te kunnen studeren zonder uw buren te belasten is het ideaal. Als de moderator in de fabriek al wordt gemonteerd is er meestal een derde pedaal aanwezig. Wordt hij later ingebouwd, dan wordt hij met een handel bediend.
De moderator is ook als zelfinbouwpakket verkrijgbaar. De montage is niet supermakkelijk maar voor de beetje handige klussenman of -vrouw prima te doen. Kijk hier voor een montagehandleiding.
Een studiepedaal, ook wel moderator genoemd, is een lap vilt die u tussen de hamers en de snaren kunt schuiven zodat het pianogeluid erg gedempt wordt. Hieronder volgt een voorbeeld van hoe een montage zou kunnen. Alle piano’s zijn verschillend dus soms is enig improvisatietalent nodig. Zo monteert u een studiepedaal:
Moderator onderdelen
Stap 1
Stap 1: schroef de 2 beugels met bijgeleverde schroeven aan elkaar maar zet de schroeven nog niet vast.
Stap 2
Stap 2: maak de beugel op de juiste breedte dus van wand tot wand.
Stap 3
Stap 3: teken het schroefgaatje (A) af. Zorg dat de beugelzijkant horizontaal is en dat de afstand tussen beugel en snaren ca. 1 cm is.
Stap 4
Stap 4: dit probleem kunt u tegenkomen: het frame zit in de weg zodat de afstand tussen snaar en beugel groter is dan 1 cm.
Stap 5
Stap 5: in dit geval maakt u een blokje hout (C) en schroeft dat aan de wand zodat de beugel langs het frame kan en de afstand tussen beugel en snaren (D) ca. 1 cm wordt.
Stap 6
Stap 6: schroef de beugel vast met de bijgeleverde viltjes ertussen. De zijwand van de piano kan soms erg hard zijn zodat voorboren geen overbodige luxe is.
Stap 7
Stap 7: steek nu de kabel vanaf de onderkant aan de zijkant naar boven en zet hem aan de zijkant vast met bijgeleverd beugeltje (E). Dit gaat het makkelijkst als u het mechaniek met de hamers uit de piano verwijdert. Schroef hiertoe de doppen eraf (duidelijk te zien in stap 6), kantel het mechaniek een beetje naar voren en til het omhoog. Dit kunt u het beste even samen doen. Let erop dat u de kabel al door het gaatje van de moderatorbeugel steekt en de verstelschroef (F) alvast op de kabel zet. Hiermee regelt u aan het eind de hoogte van de beugel. Plaats het pianomechaniek weer voorzichtig terug.
Stap 8
Stap 8: zo ziet het er nu aan de onderkant uit: kabel en handel hanger er nog los bij.
Moderatorhandel
Stap 9: schroef de handel vast aan de onderkant van de piano. Let erop dat de stang van het rechter pedaal niet langs de kabel schuurt.
Stap 10
Stap 10: schroef de handel vast met schroeven (J).
Stap 11
Stap 11: nu is het een kwestie van het vilt op maat knippen. Zet de beugel naar beneden, zet het vilt even vast met wasknijpers (K) en teken het af. De dikke kant van het vilt komt aan de baskant (linkerkant), de dunne aan de diskant. Let op! Knip in eerste instantie niet te veel af! Bijknippen kan maar langer knippen niet!
Veel succes!
Hier nog een voorbeeld van wat creatief knutselwerk:
De piano en de vleugel zorgen op twee manieren voor geluidsoverdracht naar aangrenzende ruimtes:
door contact met de vloer. De geluidstrillingen gaan door de poten/wielen en verplaatsen zich via de bodem naar de ruimtes (of woningen) ernaast.
Door trillingen via de wanden. De trillingen die door de zangbodem worden geproduceerd brengen via de lucht de wand in beweging. Bij de piano is dat aan de achterkant, bij de vleugel aan de onder- en bovenkant. Zeker bij hoogbouw waar de wanden doorlopen naar de boven- of onderburen is dit niet te verwaarlozen.
Mocht u het geluid willen dempen, dan moeten er dus dempende onderzetters onder de poten en geluidabsorberende platen achter de piano. Bij de vleugel is dat laatste lastiger. Soms wordt er een dik tapijt onder de vleugel gelegd. Ook zijn er speciale matten verkrijgbaar.
Mocht uw piano of vleugel op een zwevende parket- of laminaatvloer of op een kurken vloer staan dan zullen dempende onderzetters niet veel zoden meer aan de dijk zetten.
Moderator of studiepedaal
Een zeer degelijke oplossing is de montage van een zogenaamde moderator, ook wel studiepedaal genoemd. Dit is een lap vilt die u middels een handel tussen de hamers en de snaren kunt schuiven. Hierdoor wordt het geluid extreem gedempt. Enige nadeel is dat het geluid erg verandert. Een moderator is als zelfmontagepakket in de webshop te verkrijgen. Laten inbouwen kost algauw 60,- tot 85,- euro exclusief materiaal! Een duidelijke handleiding is op deze website te zien.
Het woord zegt het al: deze piano lijkt in gesloten toestand op een tafel. Tafelpiano’s hebben een matige klank door de kleine zangbodem en het mechaniek is lastig te bereiken door de compacte bouw.
Toch zijn sommigen, hoewel zeker 50 jaar oud, niet eens in heel slechte staat daar er vaak weinig op gespeeld is. Alleen de besnaring gooit vaak roet in het eten bij het weer aan de praat krijgen van een tafelpiano. Door het lange ‘niet stemmen’ zijn brekende snaren bij het stemmen soms moeilijk te voorkomen.
Sommige mensen laten zich raden door hun pianodocent over de aanschaf van een piano of het stemmen ervan.
Maar net zomin als de rij-instructeur een automonteur is, zo is ook de pianodocent geen technicus. Maar al te vaak gebeurt het dat de piano na aanschaf niet in orde blijkt te zijn of dat bij het stemmen blijkt dat de piano erg ver teruggezakt is. Ja maar, de docent zei…!
In de praktijk zijn er maar heel weinig docenten die veel weten over de technische aspecten van een piano of vleugel. De klank beoordelen, dat is iets wat een docent wel goed kan. Maar wachten met stemmen tot de docent zegt dat het nodig is, dat lijkt me meestal geen goede zaak. Dat is wachten tot er blauwe rook uit je auto komt. Dan ben je…te laat!
De klank is niet slecht, mooie volle bassen, beetje schel in het hoog misschien, maar dat is subjectief. Toch zijn mijn ervaringen met de nieuwe Perzina piano’s zijn over het algemeen niet zo positief, en dan heb ik het met name over de kwaliteit en de stabiliteit.
Ik heb geen enkel pianomerk in mijn bestand dat zo erg ontstemt, soms tot wel 45 cents (dat is bijna een kwart toon!) per seizoen! Daar wordt je als klant niet vrolijk van. Al na een paar weken na het stemmen is de piano in feite onbruikbaar. Aan de relatieve luchtvochtigheid(RLV) van de ruimte kan het niet liggen want (ik citeer de fabrikant): “De nieuwe zangbodem callibration-bridge-tuning (floating soundboard) is recentelijk geheel verder versterkt, waardoor mogelijke RLV schommelingen van geen belang zijn”. Hopelijk ligt het daaraan dat de instrumenten nieuw zijn en hervinden ze stabiliteit waar de fabrikant zo trots op is maar ik heb daar na een aantal jaar nog niks van gemerkt.
Ook zijn er kwaliteitsproblemen zoals afbrekende onderdelen (goedkoop plastic) of kromtrekkende panelen en lijsten. Al met al erg jammer, want Perzina stond zeker voor kwaliteit. Maar sinds de productie naar China is verhuisd is het niet meer wat het was.
