Tag archieven: stemmen

Toonhoogte piano

We hebben het vaak over de toonhoogte en dat een piano niet “op de juiste toonhoogte staat”. Maar wat bedoelen we daarmee?

De toonhoogte wordt bepaald door de frequentie van de A rechts van de centrale C. In principe is deze 440 Hz. Aan de hand van deze toon wordt de rest van de piano gestemd.

Wat is het nadeel van een lagere toonhoogte?

Als je mee wilt spelen met een cd (zit vaak bij beginnersmethodes) of met Yutube dan kloppen de toonhoogtes niet en kan het behoorlijk akelig gaan klinken. Ook als je samen wilt spelen met een ander instrument wordt het lastig. Een viool, cello of gitaar kun je nog wel aanpassen aan de piano maar blaasinstrumenten laten zich meestal niet zo ver ontstemmen. Mocht u dus een oude piano willen kopen, bedenk dan goed wat u er mee wilt gaan doen. Een lagere toonhoogte is niet altijd meer op te krikken zonder ernstige problemen zoals snaarbreuk.

Nadelen nieuwe snaar

Soms is het onvermijdelijk dat er een snaar breekt. Bij het verhogen van de spanning bij het stemmen kan het gebeuren dat de snaar knapt bijvoorbeeld. Daarom adviseer ik bij oude piano’s die op een lagere toonhoogte staan de toonhoogte niet te verhogen. Maar waarom eigenlijk? Als er een snaar breekt: gewoon vervangen, en klaar. Toch?
Helaas, zo simpel is het niet. Er kleven wat nadelen aan een nieuwe snaar.

Een nieuwe snaar ontstemt nog lange tijd. Het duurt lang voor hij op de juiste spanning blijft staan. Normaal gesproken moet een snaar 10 tot 20 keer gestemd worden voordat hij op toon blijft. En hoe vaak komt de stemmer? Juist, geen 10 keer per jaar. Om het proces te versnellen stem ik de nieuwe snaar de eerste keer vaak een halve toon te hoog.
Een nieuwe snaar klinkt totaal anders dus hij valt erg op tijdens het spelen. En dat blijft jaren/altijd zo.
Als er 1 snaar van een toon met meerdere snaren breekt dan krijg je een nieuwe snaar samen met een oude snaar. Dat mengt heel slecht en klinkt vreselijk dus moeten eigenlijk beide snaren vervangen worden.
En tenslotte: snaren kosten geld. Materiaalprijs loopt uiteen van 25 tot 40 euro (afhankelijk van de dikt) en dan komt daar nog het maakloon bij en dan hebben we het nog niet eens over het bijstemmen van de nieuwe snaar. Dus bij 5 gebroken snaar zitten we al snel op 200 euro en dat overtreft meestal al de waarde van het instrument.

Tafelpiano

Het woord zegt het al: deze piano lijkt in gesloten toestand op een tafel. Tafelpiano’s hebben een matige klank door de kleine zangbodem en het mechaniek is lastig te bereiken door de compacte bouw.

Toch zijn sommigen, hoewel zeker 50 jaar oud, niet eens in heel slechte staat daar er vaak weinig op gespeeld is. Alleen de besnaring gooit vaak roet in het eten bij het weer aan de praat krijgen van een tafelpiano. Door het lange ‘niet stemmen’ zijn brekende snaren bij het stemmen soms moeilijk te voorkomen.

Tafelpiano in open toestand…

…en in gesloten toestand.

Pianodocent is geen pianostemmer

Sommige mensen laten zich raden door hun pianodocent over de aanschaf van een piano of het stemmen ervan.

Maar net zomin als de rij-instructeur een automonteur is, zo is ook de pianodocent geen technicus. Maar al te vaak gebeurt het dat de piano na aanschaf niet in orde blijkt te zijn of dat bij het stemmen blijkt dat de piano erg ver teruggezakt is. Ja maar, de docent zei…!

In de praktijk zijn er maar heel weinig docenten die veel weten over de technische aspecten van een piano of vleugel. De klank beoordelen, dat is iets wat een docent wel goed kan. Maar wachten met stemmen tot de docent zegt dat het nodig is, dat lijkt me meestal geen goede zaak. Dat is wachten tot er blauwe rook uit je auto komt. Dan ben je…te laat!

Over computers, oren, verstand en ervaring

Waarom stem ik met de computer en hecht ik niet zoveel waarde aan het CPT label?

Veel stemmers prijzen zichzelf aan door een hoge score op te geven van hun Certfied Piano Tuner test. Dit is een test die door de branche is ingevoerd om zogenaamd een bepaalde kwaliteit te waarborgen. Maar net zoals een rijbewijs niks zegt over je huidige rijstijl, zo zegt een hoge CPT-score helaas nauwelijks iets over de kwaliteit van de stemmer op dit moment. Bij een CPT-test legt een stemmer volgens bepaalde regels een stemming in een vleugel binnen een bepaalde tijd. Vervolgens wordt deze stemming aan de hand van een computerprogramma vergeleken met een ‘ideale’ stemming. (Ditzelfde computerprogramma overigens, wordt door mij gebruikt bij het stemmen.) Hier rolt dan een score uit. Er wordt echter geen rekening gehouden met de stabiliteit van de stemming, het soort instrument dat gestemd wordt, de ruimte waarin het staat en de ervaring van de stemmer met veel verschillende instrumenten, terwijl juist díe zaken zo belangrijk zijn voor u als klant. U wilt tenslotte een stemming die langer dan een week meegaat.
Daarom gebruik ik naast mijn gehoor ook de computer, mijn ervaring en mijn verstand. Wat maakt een stemming goed en stabiel en hoe doe je dat? Daar draait het om.

Kies voor 1 stemmer

Sommige mensen hebben de neiging voor elke stembeurt een nieuwe stemmer te zoeken. Omdat elke stemmer zijn eigen stemming legt, is dat niet verstandig. Hoe minder de stemmer hoeft te veranderen, des te stabieler blijft uw stemming. Bent u tevreden met een stemmer, noteer zijn naam en bel hem de volgende keer weer.

Piano snel ontstemd

Als uw piano na een stembeurt snel ontstemd raakt kan dat diverse oorzaken hebben.

De klimatologische omstandigheden, en dus de relatieve luchtvochtigheid (RLV) zijn kort na de stembeurt sterk veranderd. Strenge vorst bijvoorbeeld zorgt voor een droge lucht. Verplaatsing van de piano kan ook gevolgen hebben. ‘s Nachts kachel uit zorgt ook voor ontstemming.
De piano is erg gevoelig voor korte veranderingen in RLV. Dit verschilt per merk. Yamaha is bijvoorbeeld uitermate stabiel.
De stempennen van de piano zitten erg los. Dit komt vaak voor bij oude instrumenten (bouwjaar rond 1900).
Piano of vleugel staat op de tocht of tegen koude buitenmuur.
Snaar zit niet goed op de kam.
En het kan ook aan de stemmer liggen. Hij/zij stemt met veel duw en trekwerk aan de stemhamer i.p.v. de pennen daadwerkelijk te draaien of maakt alleen gebruik van het torderend vermogen van de stempennen. Weliswaar kun je een piano hiermee tijdelijk op stemming brengen maar door de natuurlijke ontstemming van ca. 1 Hz/jaar zal dit steeds moeilijker zijn en een steeds snellere ontstemming ten gevolge hebben. Op deze manier gestemde piano’s die ik voor mijn kiezen krijg zijn vaak nieuwe (aziatische) piano’s daar bij deze instrumenten de pennen nog tamelijk vast zitten en de stemmer geen extra moeite wilde doen voor een stabiele stemming.

Waarom 2x stemmen?

als uw piano lange tijd niet is gestemd en erg ver in toonhoogte is teruggezakt zijn er soms twee stembeurten nodig om een goede stemming te leggen. Dat komt omdat de snaren na het stemmen weer gedeeltelijk terugwillen naar de oude stemming. Stel: de a1 van uw piano is 10 Hz te laag en wordt dus 10 Hz opgetrokken, dan zal die a1 na een aantal weken weer 1 a 2 Hz gezakt zijn. Om dat te voorkomen stem ik uw piano de eerste keer wat hoger (indien mogelijk) en na een aantal weken nogmaals, maar nu gewoon. Die tweede stembeurt is absoluut noodzakelijk omdat iedere piano en pianosnaar anders reageert na een eerste stembeurt.

Waarom breekt pianosnaar?

Meestal bij een combinatie van lang niet gestemd en ouderdom. Oude snaren (bij jaren ‘20 piano’s en kleine modellen uit de jaren ’70) die in toonhoogte zijn teruggezakt kunnen soms de hogere spanning niet meer aan bij het stemmen en breken.
Snaarbreuk komt het meest voor bij de bassnaren. Dat heeft drie oorzaken:

allereerst natuurlijk omdat het staal meestal verouderd is.
de koperwindingen om de stalen kern zijn aan elkaar geroest waardoor er geen rek mogelijk is van de kerndraad. Bovendien veroudert het koper en is daardoor minder buigzaam.
bassnaren lopen vaak in een hoek vanaf de stempen naar de kam (zie foto). Als de snaar lang zonder te bewegen zo heeft gezeten dan ontstaat er op dat punt zoveel wrijving bij het stemmen (door oxidatie e.d.) dat de snaarspanning tussen stempen en stift te groot wordt bij het spannen van de snaar. Wat nog wel eens helpt is de snaar eerst een beetje te ontspannen, zodat de snaar losschiet uit de hoek, en dan pas aandraaien.

Hoek van de snaar tussen stempen en kam

Wat doet een stemmer?

Wat doet een pianostemmer eigenlijk?

hij brengt de tonen t.o.v. elkaar op de juiste toonhoogte met als referentiepunt a4 (de 5e a van onder); deze is ca.44o Hz. (1 Hertz=1 trilling per seconde)
het afstemmen van de tonen op elkaar geschied zo dat er rekening wordt gehouden met het instrument en de ruimte waarin het staat. Dit noemen we de stretching (spreiding). Over het algemeen: hoe beter het instrument en/of hoe groter de ruimte des te groter de stretching. Dit kan in het uiterste geval betekenen dat met een groot instrument in een grote ruimte de bovenste c gestegen is tot cis en de laagste a gedaald is tot as.
de pianostemmer zorgt ervoor dat de snaren van één toon, het koor genoemd, (meestal zijn dat er 3, soms 2 of 1, zie foto), klinken alsof de toon maar één snaar heeft.
de stemmer zorgt ervoor dat de nieuwe toonhoogte stabiel is en niet snel weer terugzakt (of -stijgt) naar de oude toonhoogte. Dit doet hij door de spanning zo goed mogelijk te verdelen, rekening houdend met de afzonderlijke delen van de snaar en de torsie van de stempen.
onder het stemmen wordt gelijk het mechaniek gecontroleerd op gebreken.

Snaarkoren

Christiaan van Hemert

Pianotechnicus