Toonhoogte piano

We hebben het vaak over de toonhoogte en dat een piano niet “op de juiste toonhoogte staat”. Maar wat bedoelen we daarmee?

De toonhoogte wordt bepaald door de frequentie van de A rechts van de centrale C. In principe is deze 440 Hz. Aan de hand van deze toon wordt de rest van de piano gestemd.

Wat is het nadeel van een lagere toonhoogte?

Als je mee wilt spelen met een cd (zit vaak bij beginnersmethodes) of met Yutube dan kloppen de toonhoogtes niet en kan het behoorlijk akelig gaan klinken. Ook als je samen wilt spelen met een ander instrument wordt het lastig. Een viool, cello of gitaar kun je nog wel aanpassen aan de piano maar blaasinstrumenten laten zich meestal niet zo ver ontstemmen. Mocht u dus een oude piano willen kopen, bedenk dan goed wat u er mee wilt gaan doen. Een lagere toonhoogte is niet altijd meer op te krikken zonder ernstige problemen zoals snaarbreuk.

Nadelen nieuwe snaar

Soms is het onvermijdelijk dat er een snaar breekt. Bij het verhogen van de spanning bij het stemmen kan het gebeuren dat de snaar knapt bijvoorbeeld. Daarom adviseer ik bij oude piano’s die op een lagere toonhoogte staan de toonhoogte niet te verhogen. Maar waarom eigenlijk? Als er een snaar breekt: gewoon vervangen, en klaar. Toch?
Helaas, zo simpel is het niet. Er kleven wat nadelen aan een nieuwe snaar.

  1. Een nieuwe snaar ontstemt nog lange tijd. Het duurt lang voor hij op de juiste spanning blijft staan. Normaal gesproken moet een snaar 10 tot 20 keer gestemd worden voordat hij op toon blijft. En hoe vaak komt de stemmer? Juist, geen 10 keer per jaar. Om het proces te versnellen stem ik de nieuwe snaar de eerste keer vaak een halve toon te hoog.
  2. Een nieuwe snaar klinkt totaal anders dus hij valt erg op tijdens het spelen. En dat blijft jaren/altijd zo.
  3. Als er 1 snaar van een toon met meerdere snaren breekt dan krijg je een nieuwe snaar samen met een oude snaar. Dat mengt heel slecht en klinkt vreselijk dus moeten eigenlijk beide snaren vervangen worden.
  4. En tenslotte: snaren kosten geld. Materiaalprijs loopt uiteen van 25 tot 40 euro (afhankelijk van de dikt) en dan komt daar nog het maakloon bij en dan hebben we het nog niet eens over het bijstemmen van de nieuwe snaar. Dus bij 5 gebroken snaar zitten we al snel op 200 euro en dat overtreft meestal al de waarde van het instrument.

Creatief met snaren

Hier is duidelijk een creatieve pianostemmer bezig geweest! De hoogste enkele bassnaar was gebroken en daarvoor heeft hij de linker snaar van het eerstvolgende dubbelkoor verplaatst naar links. Ik weet dat het helemaal fout is (de demper moet je dan eigenlijk ook veranderen) maar toch geniet ik van zulke oplossingen:)

Creatieve pianostemmer aan het werk…

Montage pianosnaar

  1. Draai allereerst de stempen 4 hele slagen uit het stemblok en zorg dat het gat van de pen beneden uitkomt.
  2. Haak het oog om de aanhangstift. Let erop dat de winding met de open kant naar boven is (zie afbeelding) om lostrekken van het oog te voorkomen.
  3. Trek de snaar over de kam, langs de stift of agraffe langs de stempen en knip af op 3 windingen na de stempen. Ervan uitgaande dat de stempen ca. 7 mm dik is, is dit ongeveer 6,5 cm (7 x 3,14 x 3 = 65,94). Ikzelf gebruik als leidraad een handbreedte van 4 vingers.
  4. Steek vervolgens de snaar door het gat zodat de snaar een klein stukje uitsteekt en draai met de klok mee zodat de windingen mooi tegen elkaar aanliggen. Tik met een hamer en schroevendraaier de snaar goed tegen de kam en om de aanhangstift.
Duits oog
Duits oog met open kant winding naar boven.

Toonhoogte piano verhogen

De toonhoogte is normaal gesproken 440 Hz. Daarmee bedoelen we dat de a rechts van de centrale c een frequentie heeft van 440 Hertz. Dit is internationaal (sinds 1939) zo afgesproken. Hier wordt wel eens een beetje van af geweken, meestal naar boven. Moderne symfonieorkesten spelen soms op een a van 442 Hz.

Het kan gebeuren dat de toonhoogte van uw piano gezakt is. De oorzaak is meestal dat de piano langere tijd niet gestemd is, en dan hebben we het over meerdere jaren. Het verhogen van de toonhoogte is wel mogelijk maar er zijn wel een aantal risico’s aan verbonden.

  • Het grootste risico is het breken van snaren. Zeker bij de wat oudere instrumenten is dit risico tamelijk groot. Als er een snaar breekt kan deze natuurlijk vervangen worden, echter heeft dat een paar vervelende consequenties:
    1. Hij kost geld (30 tot 40 euro per snaar plus opzetkosten). Als er een paar snaren breken overtreffen de kosten al gauw de waarde van de piano.
    2. Een nieuwe snaar klinkt totaal anders dan de oude snaar.
    3. De nieuwe snaar is nog jaren aan ontstemming onderhevig voordat hij stabiel blijft in toonhoogte.
  • Soms zijn er 2 stembeurten nodig om de piano op de hogere toonhoogte te krijgen en te houden.
  • Als de stempennen al niet zo stevig meer in het stemblok zitten (wat vaak het geval is bij oude piano’s) dan zal een hogere frequentie (lees: meer trekkracht op de stempen) leiden tot een snellere ontstemming.

Ivoren toetsbeleg vernieuwen

Als u beschadigd of verdwenen ivoren toetsbeleg wilt vervangen, ga dan als volgt te werk:

  • Koop een onbewerkt stuk toetsbeleg. Dit heeft een afmeting van 50 x 25 x 1,2 mm en is ruim genoeg voor ieder merk piano of vleugel.
  • Schuur de oude lijm met een schuurpapier (80) op klosje weg van de toets.
  • Lijm nu het onbewerkte stuk ivoor op de toets. Gebruik de juiste lijm.
  • Nu voorzichtig, met schuurpapier op klos, de juiste vorm aan het ivoor schuren. Gebruik steeds fijner schuurpapier naarmate u de definitieve vorm nadert. Eindig met 2000 en polijst de toets voor een mooi glimmend resultaat.

Vervangen of vastzetten losse stempen

Mochten de stempennen van uw instrument in de loop van de tijd los zijn komen te zitten doordat het gat waar de pen in zit uitgesleten is, met snelle ontstemming tot gevolg, dan zijn er 5 mogelijkheden om dit tegen te gaan:

  • De makkelijkste manier is om de pen iets dieper in het stemblok te slaan. Dit kan soms al zeer effectief zijn. Voorwaarde is dat er ruimte is tussen het stemblok en de windingen van de snaar.
  • De tweede mogelijkheid is het vervangen van de pen voor een maatje dikker. Let erop dat u echt maar 1 maatje dikker neemt. Als de nieuwe pen te dik is komt deze zo vast te zitten dat draaien onmogelijk is. Diktevolgorde in mm: 6,60 – 6,75 – 6,90 – 7,00 – 7,10 – 7,15 – 7,20 – 7,25 – 7,30 7,35 – 7,50 – 7,65 – 7,75.
  • Derde mogelijkheid: pen eruit, stempenplug erin en oude pen er weer in.
  • Vierde: pen eruit, gat vullen met epoxy, gat boren en pen er weer in. Dit is wel een klus voor iemand met ervaring en het is wel erg grof geschut.
  • Vijfde mogelijkheid: pin tightener gebruiken. Dit kan alleen door de pianostemmer gedaan worden. Hierbij leg je de piano op zijn rug en spuit het middel bij de pen in het hout waardoor het hout uitzet.

BELANGRIJK: methode 2,3 en 4 hebben bij oude snaren tot gevolg dat deze door het ontspannen en weer op spanning brengen breken. Ik heb het dan over besnaringen vóór ca. 1970 en het betreft meestal de snaren met koperwinding.

Er is wel verschil tussen een pen waarvan het gat uitgesleten is en die waarvan het gat uitgezakt is. Bij de laatste is het gat eigenlijk onherstelbaar beschadigd. Zie voor foto’s elders bij mijn artikelen.

Silent system

Een silent system is een module die in de piano is ingebouwd (of naderhand kan worden) die er voor zorgt dat u kunt spelen zonder geluid te maken. Simpel gezegd werkt het als volgt: als het systeem is inschakelt wordt er een balk tussen de hamerstelen en de snaren geschoven zodat de hamers de snaren niet meer raken en worden de sensors die zich onder de toetsen bevinden geactiveert. U plugt uw koptelefoon in het versterkerkastje dat zich onder het toetsenbord bevindt en u kunt genieten van een prachtig pianogeluid, zoiets als een Steinway concertvleugel. Voordelen: buren horen niets, mooi geluid, echt pianogevoel tijdens de aanslag. Nadeel kan zijn dat u het ‘echte’  pianogeluid mist en er hangt een behoorlijk prijskaartje aan het systeem (ca. 2000,- euro). Sommige merken verkopen piano’s waarbij het van te voren is ingebouwd (Yamaha, Seiler en nog een paar). Naderhand inbouwen kan in veel gevallen ook. Ook bestaat het systeem voor vleugels.




Moderator, ook wel studiepedaal genoemd

Een moderator, ook wel studiepedaal genoemd, is bedoeld om de klank van de piano extreem te dempen. Om dit te bereiken wordt er door een pedaal in te drukken of een handel over te halen een lap vilt tussen de hamers en de snaren geschoven.  Het geluid klinkt nu zeer gedempt. Het speelt niet zo heel erg prettig maar om te kunnen studeren zonder uw buren te belasten is het ideaal. Als de moderator in de fabriek al wordt gemonteerd is er meestal een derde pedaal aanwezig. Wordt hij later ingebouwd, dan wordt hij met een handel bediend.

De moderator is ook als zelfinbouwpakket verkrijgbaar. De montage is niet supermakkelijk maar voor de beetje handige klussenman of -vrouw prima te doen. Kijk hier voor een montagehandleiding.

Moderator bij een Seiler

Moderator bij een Seiler

Hamer slaat tegen moderatorvilt

Hamer slaat tegen moderatorvilt

Moderatorpedaal

Moderatorpedaal

Moderatorhandel

Moderatorhandel